გუდამაყრის ისტორიულ-გეოგრაფიული ფაქტები

გუდამაყრის რუკა

                                                        გუდამაყარი აღმოსავლეთ საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა. იგი მდებარეობს მდინარე არაგვის ხეობაში. დასავლეთით მას ესაზღვრება მთიულეთი, ჩრდილოეთით - ხევი, აღმოსავლეთით - ხევსურეთი და ფშავი, სამხრეთით ხანდო და ჭართალი.  
გუდამაყარი ხევისგან გამოყოფილია კავკასიონის მთავარი ქედით, ხოლო ფშავ-ხევსურეთისაგან გუდამაყრის ქედით. ამ ქედზე გადიოდა გვიანდელი ხანის ქართლისა და კახეთის სამეფოთა საზღვარი, გუდამაყრელებს იხსენიებს ლეონტი მროველი (XI ს.) ქართლის გაქრისტიანების ისტორიასთან (IV ს.) დაკავშირებით - ქართველთა განმანათლებელი ნინო სხვა მთიელებთან ერთად წობენში მათ ქრისტიანობას უქადაგებდა. გუდამაყარიდანაა ცნობილი მწერალი და რეჟისორი გოდერძი ჩოხელი. იგი თავის არაერთ ნაწარმოებში იხსენიებს მშობლიურ მხარეს. გუდამაყარში მეურნეობის წამყვანი დარგი იმთავითვე იყო მეცხოველეობა. გუდამაყრის მხარის ისტორიულ ძეგლთა შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ადრინდელი ფეოდალური ხანის მახვილის ციხე, რომელიც ბაკურხევის მარჯვენა მხარეზე მდებარეობს, მახვილივით აზიდულ მთაზე, და პირიმზის ფუძის ანგელოზის ეკლესია სოფ. ჩოხში. გუდამაყრის ხეობაზე გადიოდა საქართველოს თანამედროვე სამხედრო გზის ერთ-ერთი განშტოება, რომელიც არაგვის ხეობას ხევთან აკავშირებდა. ფეოდალურ ხანაში გუდამაყარი არაგვის სათავეში შედიოდა. XIX საუკუნეში იგი დუშეთის მაზრის შემადგენლობაში იყო. თანამედროვე ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით გუდამაყრის ტერიტორია შედის მცხეთა–მთიანეთის მხარის დუშეთის რაიონში, გუდამაყრის საკრებულოში. 
VII – IX სს წერილობითი წყაროების ანალიზის შედეგად ჩვენთვის საინტერესო ტერიტორიული ერთეული გუდამაყრის ხეობაა, აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის შემადგენლობაში შემავალი ერთ-ერთი კუთხის სახით ლოკალიზდება შავი არაგვის ხეობაში. 
ხეობა სიგრძით 25 კმ-ს აღწევს, ხოლო სიგანე 1-2 კმ-ია, დედაქალაქიდან მანძილი საავტომოვილო გზით დაახლოებით 90 კმ-ია, ხოლო დუშეთის რაიონული ცენტრიდან 40 კმ-ი.
გუდამაყრის არაგვი, შავი არაგვი (მდინარის ფერს სათავეში არსებული მთის ქანები განსაზღვრავს), კავკვსიონის მთავარი წყალგამყოფი ქედის სამხრეთ კალთაზე მოედინება, სათავეს იღებს მთა ჭიუხის დასავლეთ კალთაზე ზ.დ. 2940მ. დაბა ფასანაურში მარცხნიდან ერთვის მდინარე მთიულეთის არაგვს. სიგრძე 30 კმ. აუზის ფართი 240 კმ. მთავარი შენაკადია ბაკურხევი. სააზრდოობს თოვლის, წვიმის და მიწისქვეშა წყლებით.
გუდამაყრის ქედი კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი ქედის სამხრეთ შტოქედია. მთავარ ქედს გამოეყოფა მწვერვალი ჩრდილო ჭიუხთან და გრელდება დაბა ჟინვალამდე. სიგრძე დაახლოებით 40 კმ. გუდამაყრის ქედზეა მწვერვალი: ლუთხუბი (5787 მ), აღმოსავლეთის ჭიუხი (3644 მ), საჩალის მთა (2910 მ), სალაღოს მთა (2601 მ), სამღთო მაღალის მთა (2345 მ), საირმის წვერი (2278 მ), ხორხის ხმალა (2141 მ) და უღელტეხილები: ფხიტური (2653 მ), უკანატბა (2334 მ) და სხვა.
გუდამაყრის უღელტეხილი კავკასიონის მთავარ წყალგამყოფ ქედზე, ჭიუხისა და სადუციას მთებს შორის, მდინარეების სნოსწყალისა (თურგის შენაკადი) და გუდამაყრის არაგვის წყალგამყოფზეა. ამ უღელტეხილზე გადმოდის ბილიკი სოფ კარკუჩადან სოფ. ბურსაჭირში. არის კიდევ ოზანოს გადასასვლელი, რომელიც სოფლებს ბოსელს, ათნოხს, დუმაცხოს და ჩოხს მოკლე გზით აკავშირებს მთიულეთის სოფლებთან (გოგნაურები, ჩირიკი, კობანი, გვიდაქე).
შავი არაგვი გუდამაყრის ხეობის დასახლებას ორ ნაწილად ყოფს. მდინარის მარცხენა მხარეს განლაგებულია სოფლები: ბურსაჭირი, ჩოხი, ჩობალაურები, ხოზა, ცუცქუნაურნი, კოტორიანი, ზანდუკი, თორელაანი, მაქართა, ლუთხუბი, დიხჩო, ტყემლიანი. ხოლო მარჯვენა მხარეს: ბურსაჭირი, დუმაცხო, ბოსელი, ათნოხი, გამსი, დიდებაანი, კიტოხი, მაქართა, წინამხარი, ბახანი.
გუდამაყარში ძირითადად გავრცელებული გვარებია: ბექაური, ჩოხელი, წიკლაური და აფციაური
გუდამაყარი დაახლოებით ზღვის დონიდან 1500 მ-ეა, რელიეფი ძირითადად მთა-გორიანია. მდინარე არაგვი ქმნის ჭალას.ჰავა ტიპიურ კონტინენტურია. ზამთრის და ზაფხულის ტემპერატურას შორის დიდი ამპლიტუდაა. ხასიათდება ხანგრძლივ ზამთრიანობით და გრილზაფხულიანობით.
ალელურ ზონაში შეხვდებით ჯიხვს და არჩვს. ფრინველთაგან ამ ზონისთვის დამახასეათებელია შურთხი, მთის არწივი. ტყის ზონაში ბინადრობს დათვი, მგელი, კურდღელი.